Cześć Wam żołnierze Armii Krajowej
14 lutego 1942, na rozkaz Naczelnego Wodza Polskich Sił Zbrojnych na uchodźstwie generała Władysława Sikorskiego Związek Walki Zbrojnej został przekształcony w Armię Krajową. Tak powstało największe i najlepiej zorganizowane podziemne wojsko działające w okupowanej Europie. AK w ciągu trzech lat istnienia rozrosła się do ponad 350 tysięcy żołnierzy. W 76. rocznicę jej powołania w Łomży w ramach uroczystości upamiętniających to wydarzenie, delegacje złożyły kwiaty i zapaliły znicze przed pomnikiem Armii Krajowej przy Alei Legionów.
Po wybuchu II wojny światowej w poczuciu zagrożenia powstało w Polsce wiele organizacji konspiracyjnych, a Armia Krajowa połączyła wszystkie siły w jeden organizm. Jej zadaniem było m.in. tworzenie struktur wojskowo-organizacyjnych na czas okupacji dla mobilizacji społeczeństwa do walki bieżącej, ochrona Polskiego Państwa Podziemnego oraz odtworzenie armii na czas otwartej walki o niepodległość, czyli przygotowanie kraju do powstania powszechnego.
Żołnierze AK w regionie
Historyk Krzysztof Sychowicz opisywał, że na przełomie 1941/42 r. w Komendzie Okręgu ZWZ-AK Białystok rozpoczęto tworzenie inspektoratów rejonowych. Okręg białostocki został podzielony na sześć inspektoratów. Wśród nich znalazł się też łomżyński, któremu nadano kryptonim „III”. W jego skład weszły dwa obwody AK – Łomża i Grajewo. Obwód Łomżyński obejmował gminy: Bożejewo, Czerwone, Drozdowo, Jedwabne, Kupiski, Mały Płock, Miastkowo, Nowogród, Przytuły, Szczepankowo, Kolno i Łomża. W maju 1942 r. na stanowisko inspektora łomżyńskiego ppłk Władysław Liniarski, „Mścisław” mianował kpt. Jana Tabortowskiego „Bruzdę”. Jego zastępcą był porucznik rezerwy Stanisław Cieślewski, „Lipiec”, który pełnił także funkcję komendanta obwodu łomżyńskiego. Żołnierze III Inspektoratu Łomżyńskiego AK prowadzili działania przeciwko okupantowi niemieckiemu oraz chronili ludność cywilną przed represjami, jednocześnie oczekując nadejścia wojsk sojuszniczych.
Oddziały AK z terenu obwodu łomżyńskiego wzięły udział także w akcji „Burza” skierowanej przeciwko wojskom niemieckim, bezpośrednio przed wkroczeniem Armii Czerwonej na okupowane wówczas tereny II Rzeczypospolitej. W Łomży w celu wykonania tego zadania próbowano odtworzyć 33 pułk piechoty AK dowodzony przez kpt. rez. Stanisława Cieślewskiego „Lipca”. Już wiosną 1944 r. rozpoczęto też tworzenie baz, z których miały operować oddziały partyzanckie. Zamiary te zostały jednak udaremnione przez większą niż się spodziewano koncentrację wojsk niemieckich oraz szybkie tępo ofensywy sowieckiej na tym odcinku frontu. Ostatecznie na terenie obwodu łomżyńskiego AK zmobilizowano cztery większe oddziały partyzanckie. Jeden z nich dowodzony przez Stanisława Cieślewskiego na początku czerwca stacjonował w pobliżu grobli Rutki – Grądy Woniecko – Wizna, a następnie wycofał się w rejon wsi Ożary, gdzie próbowały go rozbroić oddziały sowieckie. Po ostrzelaniu opuszczonych już pozycji przez artylerię sowiecką „Lipiec” rozwiązał oddział. Druga grupa dowodzona przez Jana Tabortowskiego „Bruzdę” stacjonowała na grądzie Kobielne. Ostatecznie w związku z rosnącą przewagą przeciwnika, w połowie sierpnia przeprawił się on w okolice Giełczyna-Budy, gdzie rozbroili go Sowieci. Sam „Bruzda” został aresztowany, a żołnierzy skierowano do Dojlid, gdzie mieli być wcieleni do armii Berlinga. Trzeci oddział pod dowództwem kpt. Józefa Siejaka „Saka”, działający na lewym brzegu Narwi w rejonie Kupisk został rozwiązany 12 września 1944 r.
Dla większości naszych terenów okupacja niemiecka zakończyła się 13 września 1944 r., kiedy to Łomża została zajęta przez wojska sowieckie. Niestety w związku z zatrzymaniem się frontu na blisko sześć miesięcy na linii rzeki Narwi, zarówno one jak i wojska niemieckie ogołociły doszczętnie te tereny z zapasów żywności. Pozostałą część powiatu „wyzwolono” dopiero w wyniku ofensywy styczniowej, rozpoczętej 23 stycznia 1945 r.
19 stycznia 1945 ostatni komendant AK generał Leopold Okulicki „Niedźwiadek” wydał rozkaz rozwiązania Armii Krajowej. Nie podporządkował się temu komendant białostockiego Okręgu AK ppłk Władysław Liniarski „Mścisław”. Dokonał on przekształcenia podległych mu struktur w Armię Krajową Obywatelską (AKO) i kontynuowaniu walki o niepodległość. Jego rozkaz wykonał także ówczesny przewodnik obwodu łomżyńskiego Andrzej Bieniek „Lot”, a na południu pow. łomżyńskiego (Zambrów) działalność kontynuowali Ferdynand Tokarzewski „Kruk”, a następnie Władysław Podsiad „Brzoza”.
Po zakończeniu wojny żołnierze AK nawet ci, którzy nie podjęli walki zbrojnej z systemem komunistycznym, byli prześladowani i szykanowani ze strony władz PRL. Wielu z nich zostało skazanych na niesprawiedliwe wyroki, w tym także karę śmierci. Jako ostatni partyzant w regionie uznawany jest Stanisław Marchewka ps. „Ryba”, który zginął w walce 4 marca 1957 w Jeziorku.