Dom Żołnierza przez Jerzego Jastrzębskiego przypomniany - ::4lomza.pl:: Regionalny Portal

W połowie 1929 roku postanowiono w Łomży uczcić 10-lecie wojny roku 1920 oraz jej znaczący epizod, to jest kilkudniową obronę miasta na linii piątnickich fortów, która w znaczący sposób przyczyniła się do późniejszego zwycięstwa podczas Bitwy Warszawskiej. Była to inicjatywa ówczesnego dowódcy łomżyńskiego garnizonu, generała brygady Czesława Młot-Fijałkowskiego. Przewodniczącym zawiązanego w tym celu Komitetu Organizacyjnego został prezydent miasta Władysław Świderski, jego zastępcą Młot-Fijałkowski. Postanowiono wybudować funkcjonalny i nowocześnie wyposażony Dom Żołnierza, który miał stać się miejscem pracy kulturalno-wychowawczej oraz innych działań w sferze kultury, rozrywki i sportu. Jerzy Jastrzębski przedstawił, bogato ilustrowaną archiwalnymi fotografiami, ilustracjami i skanami dokumentów, całą genezę i dalsze losy tego przedsięwzięcia. Począwszy od momentu, kiedy po powstaniu guberni łomżyńskiej pojawiły się w niej jednostki rosyjskiej piechoty, dragonów  i artylerii, gdzie każda z nich miała, na początku zwykle domową, cerkiew.

Z czasem powstały już takie z prawdziwego zdarzenia, a cerkiew pod wezwaniem apostołów Piotra i Pawła, należąca do 14 Ołonieckiego Pułku Piechoty została wybudowana w roku 1890 przy skrzyżowaniu drogi do Ostrowi Mazowieckiej z ulicą Polową. Był to spory budynek, mogący pomieścić najpierw 700, a później aż 800 wiernych i był użytkowany przez Rosjan aż do roku 1915, kiedy to zostali wyparci z Łomży przez Niemców. Dr Jastrzębski przytoczył wiele ciekawostek związanych z cerkwią, na przykład tę z pochowanym w niej generałem Aleksandrem Tuchaczewskim oraz jego wnukiem Michaiłem, który w roku 1915 dostał się pod Łomżą do niemieckiej niewoli, a pięć lat później wrócił do niej już jako dowódca Frontu Zachodniego podczas wojny roku 1920. – Po cerkwi „pozostały (…) tylko ruiny zniszczone wpływami atmosferycznymi i ludzkim zapomnieniem, zawalone gruzem i zaśmiecone, przykry sprawiały widok w śródmieściu Łomży”, przybliżał Jerzy Jastrzębski, dodając, że już w roku 1919 były plany ich rozbiórki, ale odstąpiono od nich z racji wysokich kosztów, 25 tysięcy ówczesnych marek.

W roku 1924 koło Polskiego Białego Krzyża wystąpiło z inicjatywą budowy Domu Żołnierza Polskiego, który miał umożliwić „danie godziwych i tanich rozrywek żołnierzom tutejszego garnizonu”. Minęło jednak kilka lat, zanim do tego doszło. Było to możliwe dzięki zrezygnowaniu z wybudowania Domu Niepodległości oraz postawienia pomnika upamiętniającego obrońców Łomży oraz środkom z pożyczek oraz pozyskanych różnych zbiórek, akcji i sprzedaży cegiełek od 50 groszy do 10 złotych. Prace nad budową nadzorował Komitet Wykonawczy pod przewodnictwem Kazimierza Kisielnickiego, projektantem budynku był  architekt Zdzisław Świątkowski. Koszt budowy wyniósł 64.741.65 złotych, a budynek oddano do użytku podczas dwudniowych uroczystości we wrześniu 1930 roku.

Wtedy też ukazało się okolicznościowe wydawnictwo „Na otwarcie Domu Żołnierza i dziesięciolecie obrony Łomży 1920-1930 roku”, a placówka rozpoczęła ożywioną działalność. Duża sala na 388 foteli oraz siedem balkonów nad nią umożliwiała organizowanie różnych imprez i występów, a pozyskiwane dzięki nim środki były przeznaczane na budowę stadionu miejskiego. Organizowano liczne bale, w tym charytatywne, sylwestrowe czy doroczne 18 Dywizji Piechoty. W Domu Żołnierza działało też kino – tu w nim wyświetlono w roku 1931 pierwszy w Łomży film dźwiękowy, zatytułowany „Na Sybir”. Powstał w nim również pierwszy lokalny klub bokserski, rozgrywający mecze z  lokalnymi i krajowymi drużynami. Placówka działała bardzo aktywnie do momentu wybuchu II wojny światowej. W roku 1945 okazało się, że budynek uległ zniszczeniu w 70 %, ale jego bryła ocalała. Dlatego w jego  mniej zrujnowanych częściach tętniło życie: lewą oficynę wykorzystano na izby lekcyjne szkoły podstawowej nr 3, do roku 1956 mieścił się tam również zakład fryzjerski pani Jabłońskiej, a później zakład graficzny. Całość nie wyglądała jednak dobrze w podnoszącym się do życia po wojennych zniszczeniach mieście, dlatego już w latach 50., kiedy nie udało się zrealizować wcześniejszego pomysłu utworzenia w tym miejscu Domu Kultury Ludowej, pojawił się ten o rozbiórce, co ostatecznie zrealizowano w kolejnej dekadzie. Teraz w tym miejscu stoi duży budynek usługowo-mieszkalny, a o dawnej  historii przypominają specjalna tablica oraz takie spotkania jak piątkowa prelekcja Jerzego Jastrzębskiego.

Kolejne spotkania w Muzeum Północno-Mazowieckim odbędą się po wakacyjnej przerwie: we wrześniu prof. Tomasz Nałęcz przybliży życie i działalność Józefa Piłsudskiego, w październiku odbędzie się pokaz fotografii Przemysława Wojewody. 

Wojciech Chamryk