Kwiaty, znicze i pamięć o żołnierzach AK i NSZ
77. lat temu została powołana Armia Krajowa, dlatego z okazji rocznicy delegacje oficjalne złożyły przy pomnikach: AK i NSZ przed Szkołą Muzyczną w Łomży kwiaty i zapaliły znicze pamięci. AK powstała ze Związku Walki Zbrojnej 14. lutego 1942 rozkazem generała Władysława Sikorskiego, Naczelnego Wodza Polskich Sił Zbrojnych na Uchodźstwie. Bardzo szybko stała się największym i najsprawniej zorganizowanym wojskiem podziemnym w okupowanej Europie. W czasie 3 lat na zajętych przez Niemcy i ZSRR terenach Rzeczpospolitej walczyło o wolność Ojczyzny około 350 tys żołnierzy AK. Prowadzący uroczystość żołnierz mówił do dorosłych i młodzieży szkolnej, że 100 tysięcy AK-owców poległo lub było zamordowanych, a 50 tys. wywieziono do łagrów ZSRR...
Po 1. września 1939 r., gdy Niemcy napadły na Polskę i wybuchła II wojna światowa, w konspiracji powstawało dużo małych organizacji, które Armia Krajowa scaliła w jednolitą strukturę wojskowo-organizacyjną. Miała podczas okupacji hitlerowskiej i sowieckiej zmobilizować Polaków do walki, służyć ochronie instytucji Polskiego Państwa Podziemnego i odtworzeniu Wojska Polskiego na czas otwartej walki o niepodległość, czyli przygotowanie kraju do zbrojnego powstania powszechnego.
„Mieli odwagę przeciwstawić się okupantom”
Między pomnikami żołnierzy: Armii Krajowej (na prawym trawniku) i Narodowych Sił Zbrojnych (na lewym) stały 3 poczty sztandarowe: Związku Żołnierzy NSZ, III LO imienia Żołnierzy Obwodu Łomżyńskiego AK w Łomży, Łomżyńskiego Obwodu Światowego Związku Żołnierzy AK, którego tradycję i sztandar przejął Łomżyński Batalion Obrony Terytorialnej – gdyż pokolenie AK-owców zmarło lub utraciło siły do udzielania się publicznie, z racji wieku i stanu zdrowia. Hołd AK i NSZ składały, m.in., władze miasta i radni Łomży, starostwa powiatowego, parlamentarzystów, wojska, policji, SP nr 1. - Mój dziadek Alfons Korytkowski zmarł w latach 80., a pochodził ze wsi Jarnuty koło Łomży – wspominała w słoneczne południe dyrektor III LO Grażyna Chodnicka, będąca od 21 lat kustoszem pamięci o AK, zapraszająca do „Trzeciego” kombatantów i rodziny, historyków IPN jak profesor Krzysztof Sychowicz, organizująca ze społecznością III LO konkursy poezji i piosenki patriotycznej. - W domu o żołnierzach walczących za Ojczyznę zawsze mówiło się pozytywnie, bo mieli odwagę przeciwstawić się okupantom za cenę swego życia. Dziadek opowiadał z podziwem i szacunkiem, że AK-owców władza komunistyczna PRL-u po wojnie gnębiła, że ich prześladowano, że musieli uciekać z domów i chronić się w lasach. Bali się nowej władzy, drżeli o siebie i rodziny...
Jak walczył III Inspektorat Łomżyński AK
Na uroczystości prowadzący podał ustalenia historyka prof. Krzysztofa Sychowicza. Na przełomie 1941 i 1942 roku w Komendzie Okręgu ZWZ-AK Białystok rozpoczęto tworzenie inspektoratów rejonowych. Okręg białostocki podzielono na 6 inspektoratów. Łomżyński nosił kryptonim „III” i miał dwa obwody AK – Łomża i Grajewo. Obwód łomżyński objął gminy: Bożejewo, Czerwone, Drozdowo, Jedwabne, Kupiski, Mały Płock, Miastkowo, Nowogród, Przytuły, Szczepankowo, Kolno i Łomża. Ppłk Władysław Liniarski, ps. „Mścisław”, mianował maju 1942 r. na inspektora łomżyńskiego kpt. Jana Tabortowskiego, „Bruzdę”. Jego zastępcą był porucznik rezerwy Stanisław Cieślewski, „Lipiec”, który pełnił także funkcję komendanta obwodu łomżyńskiego. Żołnierze III Inspektoratu Łomżyńskiego AK prowadzili działania przeciwko okupantowi niemieckiemu oraz chronili ludność cywilną przed represjami, oczekując nadejścia wojsk sojuszniczych. Oddziały AK z obwodu łomżyńskiego brały udział w akcji „Burza” przeciw wojskom niemieckim, bezpośrednio przed wkroczeniem Armii Czerwonej na okupowane tereny II Rzeczypospolitej. W Łomży, w celu wykonania tego zadania, próbowano odtworzyć 33. pułk piechoty AK, dowodzony przez kpt. rez. Stanisława Cieślewskiego, „Lipca”. Wiosną 1944 chciano tworzyć bazy, z których miały operować oddziały partyzanckie, ale zamiary te udaremniła większa, niż się spodziewano, koncentracja wojsk niemieckich i tempo ofensywy sowieckiej na tym odcinku frontu. Na terenie obwodu łomżyńskiego AK zmobilizowano 4 większe oddziały partyzanckie... 19 stycznia 1945 ostatni komendant Armii Krajowej gen. Leopold Okulicki „Niedźwiadek” wydał rozkaz rozwiązać AK. Nie podporządkował się mu komendant białostockiego Okręgu AK ppłk Władysław Liniarski, „Mścisław”. Przekształcił podległe mu struktury w Armię Krajową Obywatelską (AKO), zaś jego rozkaz kontynuacji walki o niepodległość wykonał przewodnik obwodu łomżyńskiego Andrzej Bieniek, ps. „Lot”. Na południu powiatu łomżyńskiego (Zambrów) działali Ferdynand Tokarzewski „Kruk”, a następnie Władysław Podsiad, „Brzoza”. Po wojnie żołnierze AK byli prześladowani i szykanowani przez władze PRL, skazywani na lata więzienia, na karę śmierci... Ostatni partyzant w regionie Stanisław Marchewka, ps. „Ryba”, zginął w walce 4. marca 1957 w Jeziorku.
Mirosław R. Derewońko
