Nadzieja na wolność zgnieciona 33 lata temu
Koniec 1981 r. każdemu Polakowi kojarzy się, a przynajmniej powinien się kojarzyć, przede wszystkim z wprowadzeniem stanu wojennego i złamaniem odradzającej się wolności, której symbolem była „Solidarność”. W zdławieniu tej nadziei w noc z 12 na 13 grudnia 33 lata temu główną rolę odegrało, obok Służby Bezpieczeństwa i Milicji Obywatelskiej, Ludowe Wojsko Polskie z gen. Wojciechem Jaruzelskim i członkami powołanej ze złamaniem Konstytucji PRL Wojskowej Rady Ocalenia Narodowego. To widok żołnierzy i sprzętu wojskowego na ulicach, obok działań funkcjonariuszy aparatu bezpieczeństwa, stał się symbolem nocy grudniowej i kolejnych miesięcy – pisze historyk prof. Krzysztof Sychowicz, przypominając działania Wojskowych Terenowych Grup Operacyjnych, których około 200 weszło na teren ówczesnego województwa łomżyńskiego już miesiąc przed wprowadzeniem Stanu Wojennego.
W czasie bezpośrednio poprzedzającym wprowadzenie stanu wojennego Oddział łomżyńskiej „Solidarności” liczył około 10 tysięcy członków. Na etatach stałych zatrudnione były 3 osoby: przewodniczący, sekretarz związku i sekretarka, cały zarząd liczył 32 członków, a prezydium 17. Wprowadzenie stanu wojennego zawiesiło działalność Zarządu Oddziału i skupionych w jego ramach komisji zakładowych. W woj. łomżyńskim 13 grudnia internowano 26 osób, wśród których byli członkowie związku z Grajewa, Kolna, Łomży i Zambrowa m.in.: Marek Rutkowski, Lech Feszler, Lech Gizelbach, Henryk Kapuściak, Henryk Tomaszewski, Teresa Steckiewicz, Wojciech Kurelski, Stefan Ruchała, Bronisław Chełmiński.
Na mocy Dekretu o stanie wojennym władza trafiła w ręce wojewódzkiego pełnomocnika Komitetu Obrony Kraju, którym w Łomży był płk Filip Majewski. Na początku marca 1982 r. zastąpił go płk Lucjan Zapała. W tym czasie podlegał im dziewięcioosobowy sztab, w którego składzie znajdował się między innymi szef Wojewódzkiego Sztabu Wojskowego płk Józef Piotrowski i komendant wojewódzki Milicji Obywatelskiej – płk Stefan Sokołowski. Do najważniejszych osób w województwie zaliczał się też jego zastępca do spraw Służby Bezpieczeństwa płk Jerzy Panasewicz.
Zanim to nastąpiło społeczeństwo od końca października zaczęto oswajać z widokiem zielonych mundurów, poprzez powołanie Wojskowych Terenowych Grup Operacyjnych złożonych z żołnierzy zawodowych. 13 listopada wyszło w teren ok. 200 Wojskowych Grup Operacyjno-Kontrolnych, a 25 listopada m.in. do wszystkich miast wojewódzkich trafiły Miejskie Grupy Operacyjne. 13 grudnia 1981 r. z chwilą wprowadzenia stanu wojennego w woj. łomżyńskim funkcjonowało 13 TGO, jedna MGO oraz Zakładowa Grupa Operacyjna zajmująca się pięcioma największymi zakładami przemysłowymi w województwie. Całością kierował na danym terenie odpowiedni pełnomocnik – komisarz Komitetu Obrony Kraju. Do ich zadań deklarowanych oficjalnie należało m.in.: udzielanie pomocy jednostkom administracji publicznej, współdziałanie w kwestii zaopatrzenia ludności i obsługi rolnictwa, zwalczanie spekulacji i niegospodarności, rozpatrywanie skarg obywateli oraz umacnianie autorytetu władzy.
W sprawozdaniu z działalności na terenie województwa w okresie stanu wojennego oprócz problemów gospodarczych wymieniono także odnotowane przez wojsko nieliczne przypadki kolportażu nielegalnych wydawnictw, wywieszanie flag „Solidarności” przez byłych działaczy związkowych, krytykowanie przez nich delegalizacji „Solidarności”. Według płk. Stefana Kolasy przypadki rozpowszechniania ulotek, napisów, afiszy miały miejsce głównie na terenie Łomży, Grajewa i Zambrowa. Ponadto 16 grudnia 1981 r. jedna z TGO rozpędziła targ w Łomży, uznając, że sprzedaje się tam towar po zawyżonych cenach.
To m.in. do komisarza-pełnomocnika KOK występował bp Mikołaj Sasinowski broniąc zwalnianych z pracy osób, w tym działaczy NSZZ „Solidarność” Heleny Gierłowskiej, Romana Kazimierskiego (odpowiedzi dyrekcji zakładów w większości nie poruszały sprawy działalności związkowej). Ordynariusz łomżyński upominał się także o internowanych Henryka Tomaszewskiego (PKS) i Andrzeja Kozła (ŁZPB).
Wśród informacji przekazywanych do KOK w Łomży znalazła się meldunek kpt. Maruta o powiązaniach ks. Jana Filewicza z Trzciannego z „Solidarnością”, o niszczeniu na przełomie kwietnia i maja 1982 r, flag w Łomży i Zambrowie oraz sprzedaży w drugiej z tych miejscowości znaczków z napisem „Solidarność”. Podobna sytuacja miała miejsce w następnych miesiącach, co znalazło odzwierciedlenie w meldunkach mówiących o ulotkach znalezionych na terenie katedry („WRON won za Don”), wykonaniu napisu i wywieszeniu flagi NSZZ „Solidarność” w ŁZPB „Narew”.
Wśród zagadnień do zrealizowania przez TGO w tym okresie wymieniono obok spraw gospodarczych także konieczność zwrócenia uwagi na działalność Stanisława Piętki i Mieczysława Szepietowskiego w związku z noszeniem przez nich podczas uroczystości kościelnych 11-12 IV 1982 r. emblematów „Solidarności”. W połowie 1982 r. grupę operacyjną przy pełnomocniku KOK tworzyli: mjr Tadeusz Warec, kpt. Krzysztof Pleban, por. Edward Grott. Dowódcą WGOK był ppłk Krzysztof Szczubliński, a MGOK tworzyli: mjr Władysław Łaszczyński, mjr Andrzej Mulawa, st. szer. Grzegorz Borek. Funkcjonowały także wiejskie i Zakładowa Grupa Operacyjno-Kontrolna.
19 VII 1982 r. obowiązki wojewódzkiego pełnomocnika KOK od płk. Lucjana Zapały przejął płk Kazimierz Jaron. Już za rządów tego drugiego członkowie grup wojskowych donosili o negatywnych wystąpieniach księży w Łomży i Hodyszewie (krytyka wprowadzenia stanu wojennego i domaganie się zwolnienia osób internowanych). W związku z tymi wydarzeniami władze wojewódzkie przeprowadziły rozmowy ostrzegawcze z bp Samselem i ks. Henrykiem Korżą.
Bez wątpienia, chociażby ze względu na objętość, jest to tylko niewielki wycinek ukazujący działalność struktur LWP w okresie stanu wojennego na terenie woj. łomżyńskiego. Warto też przy tej okazji pamiętać, że nie zawsze ograniczała się ona jedynie do porządkowania placów w zakładach pracy, czy pilnowania rozdziału produktów dostarczanych do sklepów.
prof. PWSIiP dr hab. Krzysztof Sychowicz
