Z historii Nowogrodu...I - ::4lomza.pl:: Regionalny Portal

Studiując literaturę przedmiotu trudno oprzeć się wrażeniu, że stosunkowo mało wiemy o tym najważniejszym fakcie z historii Nowogrodu. W literaturze pojawiają się bowiem, co najmniej, cztery daty nadania praw miejskich: 1427, 1428, 1434 i 1437. Rok 1427 wymieniany jest w książce „Miasta polskie w tysiącleciu” (Warszawa 1965). Czytamy tam, że „prawo miejskie chełmińskie uzyskał Nowogród w 1427 roku. Prawa mieszczan potwierdził w 1434 roku książę Bolesław IV, wnuk Janusza I” (s.273). Rok 1428 wskazuje Donata Godlewska w swojej książce „Dzieje Łomży od czasów najdawniejszych do rozbiorów Rzeczpospolitej” (Warszawa 1962), gdzie czytamy o Nowogrodzie, że „prawo miejskie magdeburskie, otrzymało miasto w roku 1428, co potwierdził Bolesław IV, książę mazowiecki, w roku 1434. Przywileje spłonęły w czasie pożaru w roku 1615” (s.12). Rok 1434 został wskazywany w obu poprzednich przypadkach, jako data potwierdzenia, wcześniej nadanego, prawa miejskiego. W wydanej drukiem przez Instytut Historii PAN „Lustracji województwa mazowieckiego z 1565 roku” znajduje się wykaz dokumentów dotyczący Mazowsza do roku 1564. Brak w nim jakiegokolwiek dokumentu, który wskazywałby na nadanie praw miejskich Nowogrodowi w dwóch wcześniej wymienionych terminach, tj. w 1427 i 1428 roku. Znajduje się za to akt nadania miastu Nowogród prawa chełmińskiego przez księcia mazowieckiego Bolesława IV w czasie jego pobytu w Nowogrodzie w dniu 20 czerwca 1434 roku. Ponadto książę zwolnił mieszczan nowogrodzkich od ceł i zezwolił na łaźnię, postrzygalnię i wagę. Dokument ten jest wymieniany także w źródłowej publikacji Matricularum Regini Poloniae Summaria wydanej w latach 1905-1919 (t.IV, s.685). Jej autorzy przytaczają jeszcze inne źródło, istotne dla historii Nowogrodu, a mianowicie akt wydany 12 lutego 1546 roku w Krakowie przez króla polskiego Zygmunta Starego, w którym potwierdził, na prośbę mieszczan nowogrodzkich, wspomniany wcześniej dokument Bolesława księcia mazowieckiego z 20 czerwca 1434 roku. Rok 1437 wskazuje dokument z 6 stycznia 1437 roku, w którym Bolesław IV książę mazowiecki będąc w Nowogrodzie nadał miastu prawo miejskie, zastrzegając sobie jednocześnie korzyści z przewodów wodnych i lądowych a także skórki kunie oraz siano i drewno w czasie pobytów w tym mieście. Akt ten znajduje się w Archiwum Głównym Akt Dawnych w Warszawie w dziale Metryka Koronna (MK 3, f.306). Jak więc widać z tego krótkiego przeglądu, trudno jednoznacznie podać rok, w którym Nowogród uzyskał, tak bardzo ważne w średniowieczu, prawo miejskie. Dokument wydany przez króla Zygmunta Starego, jak też sugestie licznych historyków, mogą wskazywać na rok 1434. Potwierdzenie tej daty wymaga jednak obszernych i starannych badań źródłowych.

Urszula Kuczyńska