Podziemne krypty i barokowe stroje w Szczuczynie
Archeolodzy odkryli w dwóch kryptach pod prezbiterium kościoła w Szczuczynie blisko sto trumien arystokratów, szlachciców i zakonników z XVIII w. W jednej spoczywa zacny założyciel Szczuczyna Stanisław Antoni Szczuka (1654 – 1710), który budował kościół, klasztor i kolegium z fundacji króla Jana III Sobieskiego na pamiątkę zwycięstwa nad Turkami w 1683 r. pod Wiedniem.
- Obchodzimy 320. rocznicę nadania praw miejskich Szczuczynowi, zawdzięczającemu świetność podkanclerzemu litewskiemu Szczuce, który jako głęboko wierzący sarmata zadbał o powstanie w latach 1701-1707 r. naszej świątyni – opowiada ks. Robert Zieliński, proboszcz parafii pw. Imienia Najświętszej Marii Panny. - Pod prezbiterium znajdują się rozległe, wysokie na około dwa metry krypty, gdzie rzędami ustawiano ozdobne trumny. Nie znamy wielu pochowanych w nich ludzi: imiona, nazwiska lub daty ustalają naukowcy na podstawie napisów, inicjałów i znaków z trumien.
Unikat na skalę europejską
Archeolodzy od poniedziałku do piątku prowadzą inwentaryzację właśnie po to, aby skatalogować: opisać, narysować i sfotografować unikatowe w Polsce, ich zdaniem, podziemne miasto umarłych.
- Szczuczyńskie krypty nie tylko w naszym kraju, ale i w Europie są wyjątkowym i tak dużym miejscem pochówków – twierdzi dr Małgorzata Grupa, kierująca badaniami, w których uczestniczy prof. dr hab. Anna Drążkowska oraz siedmioro absolwentów i studentów Instytutu Archeologii Uniwersytetu im. Mikołaja Kopernika w Toruniu. - Gdy szczątki nie są naruszone, mamy prawie idealny stan zachowania. Przez pierwsze 150 lat wejścia do krypt były z zewnątrz. Zabudowano je i w połowie XIX w. zbudowano dwa wejścia z nawy środkowej. Pod prezbiterium, oprócz trumien dorosłych w rzędach po obu stronach przejścia, z tyłu znajdują się trumienki dzieci. Zastanawia nas, dlaczego w niektórych są po trzy, cztery szkielety. Hipotezy mogą być różne: od oszczędzania miejsca po odwiedziny poszukiwaczy kosztowności, których pewnie nie brakło w czasach licznych wojen i powstań. W każdym razie do tej pory nie znaleźliśmy ani jednej obrączki czy pierścionka.
Twarzą w twarz ze zmarłymi
Wejścia do krypt tworzą dwie płyty z drewna, położone na drewnianej podłodze nawy przed prezbiterium. Po otwarciu wiodą do zachodniej krypty grobowej z trumnami rodu Szczuków albo do wschodniej - z trumnami szlachty i pijarów, którzy w 1805 r. opuścili klasztor w Szczuczynie.
Ekipa naukowców dokumentuje wygląd, kształty trumien i zdobienia oraz szczątki zmarłych. Część pochowanych jest zmumifikowana, z części pozostały szkielety. Wydaje się jednak, że największy entuzjazm badaczy budzą staropolskie stroje, jakie za sprawą mikroklimatu przetrwały setki lat.
- Jedwabne żupany pod spód, kontusze na wierzch, pasy kontuszowe, tkane złotymi i srebrnymi nićmi, wzory roślinne i geometryczne... – zachwyca się dr Małgorzata Grupa. - Nakrycia głowy mężczyzn i kobiet, koszule, bielizna, pończochy i buty! W owych czasach do dobrego tonu wśród arystokracji i szlachty było należeć do bractw szkaplerznych, więc nasi przodkowie mają na sobie jeden bądź dwa szkaplerze ze znakami maryjnymi lub IHS. W trumnach są także różańce, medaliki, krzyżyki i obrazki święte. Interesuje nas wszystko, na przykład, czym wypełnione były poduszki i materace. Czym...? Najczęściej ziołami, bo niwelowały przykry zapach z woskowo-tłuszczowego rozkładu ciał, zwłaszcza latem. Dzięki badającym szkielety antropologom dowiemy się, jakie choroby trapiły naszych przodków i z jakiego powodu zmarli.
Co dalej z trumnami i strojami?
Na razie musi wystarczyć inwentaryzacja archeologiczna krypt oraz ich posprzątanie i zabezpieczenie, aby nadal pozostawały niedostępne ludziom i zwierzętom. Intensywniejsze i dłuższe prace badawcze i konserwatorskie wymagają poważnych nakładów finansowych.
- Podstawowym pytaniem jest, co dalej z kryptami i w kryptach robić... – zastanawia się ks. proboszcz Robert Zieliński, którego konsultantami w tej sprawie są, m.in., badająca pochówki szlacheckie magistrantka z Grajewa Sylwia Wojsław i dyrektor Grajewskiej Izby Historycznej Tomasz Dudziński. - Wiadomo, ze zmarli pozostaną w swoich trumnach, ale pojawiła się też nowa kwestia, czy najlepiej zachowane stroje odnowić i eksponować na wystawie muzealnej...
Podobne dylematy ma dr Małgorzata Grupa. W kryptach muszą panować nadal niskie temperatury i swoisty mikroklimat, zatem udostępnianie ich zwiedzającym jest ryzykowne. Natomiast ozdobne stroje w perspektywie, powiedzmy, 50 lat i tak ulegną rozkładowi: może należałoby konserwacji i rekonstrukcji poddać najlepiej zachowane i najwartościowsze pod względem historycznym.
Opracowanie zgromadzonego materiału i szukanie odpowiedzi na pytania poznawcze i budżetowe zajmą około roku. Wstępna prezentacja odbędzie się 14. kwietnia w Grajewskiej Izbie Historycznej.
Mirosław R. Derewońko
